Beeldhouwersymposium Litouwen 1996

In 1989 bepaalde het Nationaal Geografisch Instituut van Frankrijk dat het geografisch middelpunt van Europa zich in Litouwen bevindt, 26 km van de hoofdstad Vilnius. Om speciale aandacht te schenken aan deze bijzondere locatie werd niet ver van dit centrum een beeldenpark geïnitieerd door een rijke Litouwse kunstmecenas. In het Europos Parkas, gelegen midden in de oerbossen, worden sinds 1993 beeldhouwersymposia georganiseerd, waarvoor beeldhouwers van over de gehele wereld worden uitgenodigd. De artistieke uitwisseling tussen deelnemers en bezoekers van het park zou de eenwording van Europa kunnen symboliseren. De beeldende resultaten van en over verschillende culturen sieren het 50 hectare grote terrein.

Dankzij de financiële steun van de Provincie Utrecht kon Wijnand Zijlmans (1953) in 1996 deelnemen aan het vierde Internationale Beeldhouwersymposium. In zijn semi-figuratieve beeldhouwwerk, dat zich kenmerkt door een plastische ritmiek van ruwe en gepolijste delen, brengt Zijlmans universele (menselijke) eigenschappen aan het licht. Hij hanteert een intuïtieve werkwijze, waarbij hij zonder vooropgezette schets direct in natuursteen beitelt. Ook in Litouwen wilde hij deze methode hanteren. In tegenstelling tot de vier andere deelnemers aan het symposium - twee Amerikanen, een Peruaan en een Mexicaan - was Zijlmans zonder ontwerptekening naar de Baltische republiek afgereisd. Hij wilde zich laten inspireren door de omgeving, de geschiedenis van het land en door de gesprekken met de lokale bevolking. Tijdens het symposium gaven de deelnemers interviews, hielden ze voordrachten en spraken ze met de studenten die hen assisteerden. Onderling werd er gediscussieerd over de verschillende kunstopvattingen en over de manieren waarop visies en idealen tot uitdrukking werden gebracht.

Een groot deel van Litouwen is bedekt met oerbossen en heidelandschap. Bijna de helft van het totale oppervlak is van oudsher in gebruik als akkerland. Hoewel na de Tweede Wereldoorlog de industrie sterk was komen opzetten, met als gevolg een sterke migratie naar de stad, bleven land- en bosbouw één van de belangrijkste bestaansmiddelen. Om een goed beeld te kunnen vormen van de natuur en cultuur van het land werden de aan het symposium deelnemende kunstenaars in een oude Russische Wolga vervoerd naar de meest uiteenlopende locaties. Al snel viel hen op dat de bevolking sterk Westers georiënteerd was. Sinds de jaren ’80 was dankzij Glasnost en Perestrojka de roep om zelfstandigheid in ideologisch, staatkundig en economisch opzicht steeds duidelijker geworden. Na de erkenning van de onafhankelijkheid in 1991 is een hernieuwde zoektocht naar een eigen (culturele) identiteit op gang gekomen. Bepaalden aanvankelijk Lenin en Marx in letterlijke en figuurlijke zin het straatbeeld, nu stonden op hun voetstuk metershoge beelden van Litouwse filosofen en dichters.

In een nabijgelegen steenhouwerij werkten de deelnemers met het voorhanden zijnde materiaal, afkomstig uit nabijgelegen steengroeven, en met de geleverde gereedschappen, kranen en hulpkrachten. Dit niet altijd onder ideale omstandigheden, daar een mechanisme voor de afvoer van stof en steengruis ontbrak. Daarentegen bleek het geleverde gereedschap van een zeer degelijke kwaliteit. In het organische beeld 'Inner Rebirth' gaf Zijlmans vorm aan de ‘wedergeboorte’ en de hervonden vrijheid van de Litouwse bevolking. De titel verwijst naar deze bevrijding en naar het zoeken naar en hervinden van een eigen identiteit. De ruw granieten, taps toelopende basis staat voor het aardse, voor de culturele identiteit. In de erop balancerende marmeren steen is vormgegeven aan de wedergeboorte van het innerlijke: uit de beweeglijke, glooiende vorm barst als het ware een binnenvorm, de geestelijke identiteit.